Çeviri birçok amaca hizmet edebilir. Uluslararası sınırları aşan ticari ilişkileri kolaylaştırabilir. İnsanları farklı kültürler ve yaşam biçimleri konusunda eğitebilir. Yeni tıbbi teknik bilgilerini tüm dünyaya yayarak hayat kurtarmayı sağlayabilir. Çevirinin sağlayabileceği yararların listesi uzayıp gider.
Bu düşünceyle, kendilerine tarih kitaplarında yer bulmuş çevirmenleri ve bu çevirmenlerin dünyaya katkılarını araştırmaya başladık. Tarihin en iyi çevirmenlerinden bazılarını anarken, sonuçlara aşağıda yer verdik.
St. Jerome
Dünyanın en ünlü çevirmenlerinden ve şüphesiz ki çalışması dünyayı şekillendirmede en çok etkiye sahip olanlardan biri St. Jerome’dur (347-420 MS). St. Jerome Yunanca ve İbranice’den Latince’ye çevirdiği, İncil’in resmi Katolik çevirisi olan Vulgata’yı meydana getirmiştir. Sonraki yüzyılda Vulgata, İncil’in kullanımda olan tek çevirisi olmuştur.
Jorge Luis Borges
Ünlü bir yazar olmasının yanı sıra Jorge Luis Borges, Oscar Wilde’ın The Happy Prince (Türkçesi Mutlu Prens) adlı eserini İspanyolca’ya dokuz yaşında çevirdiği söylenen yetenekli bir edebiyat çevirmeniydi. Edgar Allan Poe, William Faulkner, Rudyard Kipling, Walt Whitman, Virginia Woolf, André Gide, Hermann Hesse ve Franz Kafka’nın eserleri dahil olmak üzere İspanyol okuyucular için geniş yelpazede birçok edebi kurgu çevirisi yapmaya devam etmiştir. Çevirileri, kaynak metne fazlasıyla bağlı kalmanın ilk önceliği olmadığını ifade eden “mutlu ve yaratıcı sadakatsizlik” ilkesi üzerine kurulmuştur.
Constance Garnett
Bir diğer harikulade ve üretken edebiyat çevirmeni ise Constance Garnett’tır. Odak noktası, İngilizce bilen okuyucuya sunduğu Rus edebiyatıdır. Çalışmaları tüm Rus yazarlar tarafından takdir edilmese de çevirileri arasında diğer birçoklarının yanı sıra Tolstoy, Dostoyevski ve Çehov’un eserleri yer almaktadır. Vladimir Nabokov, anlamadığı ifadelerin kelimelerini çıkarma eğiliminden dolayı Garnett’ın çevirilerini açıkça eleştirmiştir. Ancak, 71 adet çevirisi ile Garnett, Rus tarih ve kültürünün İngilizce bilen okuyucu tarafından anlaşılması konusunda oldukça önemli bir yere sahip bir edebiyat çevirmenidir.
Gregory Rabassa
Gregory Rabassa yabancı dilde, özellikle de İspanyolca ve Portekizce dillerinde, yazılan romanları İngilizce bilen okuyucuya sunma konusunda oldukça önemli bir yere sahip bir diğer çevirmendir. Odak noktası Julio Cortazar, Jorge Amado ve Gabriel Garcia Marquez’in de aralarında bulunduğu önemli Latin Amerikalı yazarlardan bazılarıdır. Hatta Marquez, çeviri için üç yıllık bekledikten sonra, One Hundred Years of Solitude (Türkçesi Yüz Yıllık Yalnızlık) adlı eserin Rabassa’nın yaptığı çevirisini orijinal eserden daha iyi bulduğunu ifade etmiştir.
Sir Richard Burton
Büyüleyici bir insan olan Sir Richard Burton, Wikipedia tarafından “İngiliz kâşif, coğrafya uzmanı, çevirmen, yazar, asker, oryantalist, harita bilimci, halkbilim uzmanı, casus, dilbilim uzmanı, şair, eskrim sporcusu ve diplomat” olarak tanımlanmaktadır. Yüksek edebi eserler konusunda kendi görüşlerini ortaya koymak yerine Sir Richard daha ihtilaflı işlere odaklanmıştır. Kama Sutra’nın İngilizce çevirisini sunan ilk kişidir ve Viktorya dönemi göz önünde bulundurulduğunda oldukça ihtilaflı bir eser olan The Book of the Thousand Nights and a Night (Türkçesi Binbir Gece Masalları) adlı kitabın sansürsüz bir çevirisi de diğer çevirileri arasında yer almaktadır.
Edward George Seidensticker
Edebi kurgu alanında Edward George Seidensticker, Japonca kurgu çevirisi bakımından etkili bir isimdir. Aslına bakılırsa Seidensticker’ın çalışmaları olmasaydı birçok okuyucunun Yukio Mishima, Yasunari Kawabata ve Jun’ichirō Tanizaki gibi yazarları duyması pek mümkün olmazdı. Bu yazarların romanlarını çevirerek İngilizce konuşan okuyuculara fayda sağlamakla kalmamış, ayrıca çevirisi sonucunda Yasunari Kawabata’nın Nobel Edebiyat Ödülünü kazanan ilk Japon olmasına (1968) olanak sağlamıştır.
Son düşünceler
Söz konusu çeviri olduğunda tarih kitaplarında yer almayı başka kimlerin hak ettiğini düşünüyorsunuz? Yaşadığımız modern çağda çeviriye (ve topluma) katkıları sayesinde ölümlerinin ardından kimler anılacak? Düşüncelerinizi öğrenmemiz için aşağıda yorum yapabilirsiniz.